Tanım:
Yarık dudak ve yarık damak problemi rahimde bir fetüs gelişirken üst dudakta ve ağızda meydana gelen yarıklar veya ayrılmalardır.
Sebepleri nelerdir?
Gebelik sırasında alkol ve sigara tüketimi, gebelik öncesi şeker hastalığı tanısı almış olmak, gebelikte çok yüksek kiloda olmak, bazı epilepsi ilaçlarını da içeren belirli bazı ilaçları gebelikte almış olmak ve genetik aktarım risk faktörleridir.
Hangi Problemler Yaşanır?
Dudak damak yarıklığı olan kişiler beslenme, konuşma, işitme ve alıcı dil sorunları yaşayabilirler. Estetik problemler de ele alınmalıdır.
Tipleri nelerdir?
- Tek taraflı veya çift taraflı dudak yarıkları
- Tek taraflı, çift taraflı ve submukoz damak yarıkları
– Müdahale ekibinde kimler yer almalıdır?Ekipte Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrah, çocuk doktoru, konuşma terapisti, odyolog, çocuk psikoloğu, hemşireler ve beslenme uzmanları yer almalıdır.
Cerrahi Operasyon Ne Zaman Yapılmalıdır?
Müdahalenin 1 yaş öncesi olması önerilmektedir. İlerleyen yaşlarda başka ameliyatlar da gerekli olabilir.
Dudak Damak Yarıklığı’ nda Hangi Konuşma Problemleri Görülür?
Dudak damak yarıklığında (ddy) konuşma sesi ve rezonans bozuklukları görülebilir. Yarığın oluşma yerine, var ise fistülün yerleştiği konuma göre farklı seslerin üretiminde güçlükler yaşanır. Anadilimizdeki seslerin ağızda farklı üretim yerleri vardır. Örneğin yarık veya fistül diş ardı bölgede ise kişi t-d-l-s-z sesleri başta olmak üzere problem yaşayacaktır. Dudakta yarık olduğunda b-p-m-f-v sesleri başta olmak üzere sorun yaşanabilir.
Ayrıca ağız içindeki basıncın bir yarık sebebiyle sağlanamaması sonucunda nazal kaçak, hipernazalite sorunları görülebilir.
Ddy’ de konuşma sorunları nazal boşluklarda, dişlerde ve üst dudakta yaşanan bozulmaya, ayrıca dar ve kubbe damağa, işitme kaybına bağlı olabilir.
Konuşma Terapistinin Rolü Nedir?
İletişim becerilerinin ilk değerlendirmesi dil becerilerine ve ortaya çıkan ses üretimine odaklanarak daha çocuk konuşmaya başlamadan bebeklik döneminde başlamalıdır. Daha büyük çocuklarda konuşmayı geliştirmek için konuşma terapisinden ve/veya ikincil cerrahiden fayda görecek çocukları belirlemek için doğru değerlendirme gereklidir. Konuşma terapisi sadece bire bir terapiye değil, dudak damak yarığı olan bireylerde iletişim bozukluklarının ortaya çıkmasını azaltacak erken müdahale programlarına odaklanmalıdır.
Ne Zaman Konuşma Terapistine Başvurmalıyız?
Yapısal problem cerrahi müdahale ile düzeltilmeden bundan kaynaklı konuşma hataları düzeltilemez. Cerrahi müdahale sonrası hemen her zaman konuşma terapisi gereklidir.
Ameliyat öncesi: Dudak damak yarığı olan bireylerde konuşma terapisi ameliyat öncesi başlayabilir. Çok küçük bebeklerde öncelikli amaç dili anlamak ve kullanma becerisini edindirmektir. Bu amaçla ebeveynler eğitilebilir. Ayrıca çocuklarda yarıktan kaynaklı beslenme, emme sorunları ve aparatları hakkına ebeveynlere danışmanlık da yapılmalıdır.
Ameliyat sonrası: Ameliyat sonrası ve çocuklar yaklaşık 3 yaşına geldiklerinde konuşma sesi hatalarının düzeltilmesi için terapi yapılabilir. Bu dönemde hedefler seslerin doğru üretimi için konuşma organlarının (dudak,dil,diş) doğru yerleştirilmesini desteklemek ve hava akışını doğru şekilde yönlendirmektir. Çocuğun yaşına ve hata tiplerine göre o yaşa uygun hedefler seçilmelidir.
Artikülasyon ve rezonans bozukluklarının yönetiminde uygun geri bildirim (işitsel, görsel, dokunsal vb. çoklu yöntemlerin kullanılması) son derece önemlidir.
Dikkat! Balon üfleme, sakız çiğneme işe yarar mı?
Oral-motor terapinin çabaları (üfleme, emme, ıslık çalma ve elektrik uyarımı gibi) konuşma seslerinin doğru üretimini kolaylaştırmada yararlı değildir. Çünkü konuşma ve konuşma dışı aktiviteler (üfleme, emme vb.) sırasında velofaringeal kapanma şekillerinde önemli farklılıklar mevcuttur. Dudak damak yarığı olan bireylerde kas zayıflığı yoktur, yapısal bir bozulmaya bağlı sorunlar vardır. İşte bu sebeple de oral motor egzersizlerden kaçınılmalıdır.
Kaynak önerisi:
Bu konuda ülkemizin önde gelen bilim insanı ve doktorlarından Prof. Dr. Hakan Ağır’ın web sitesinde gerekli güvenilir bilgileri bulabilirsiniz:
https://dudakdamakyariklari.com/ (Prof.Dr. Hakan Ağır ‘ın hazırladığı sayfa)
Ayrıca bakınız:
https://www.cdc.gov/ (A.B.D. Ulusal Hastalıkları Önleme ve İzleme Merkezi)
