Afazi

Tanım:

Afazi, diğer adıyla ‘söz yitimi’ konuşmanın üretimini veya anlaşılmasını ve okuma veya yazma yeteneğini etkileyen bir dil bozukluğudur.

Nedenleri:

Afazi her zaman beyin hasarından kaynaklanır:

• en yaygın olarak, -özellikle yaşlı bireylerde-, inme (stroke),
• ciddi derecede kafa yaralanmaları
• beyin tümörlerinden veya enfeksiyonlardan kaynaklanabilir.

İletişimi ortadan kaldıracak kadar şiddetli veya çok hafif olabilir.

Problem Alanları:

Afazili kişiler, dil ve konuşmayla ilgili 4 temel alanda sorun yaşayabilirler:

• okuma
• dinleme
• konuşma
• yazma

Sosyal ve Duygusal Etkileri:

Sözcüklerde doğru sesi seçmede, doğru sözcüğü bulmada ya da sözcükleri bir araya getirip cümle kurmakta zorluk yaşayabilirler.

Afazili bireylerin iletişim yetenekleri zarar görmüş olabilir fakat muhakeme yetenekleri hasarlı değildir.

Tipleri:

Afazi tipleri genel olarak akıcı ve tutuk afazi olarak sınıflandırılabilir.

Akıcı afazi: Konuşulanı anlaması hasarlanmış ama konuşmaları akıcı olan bireyleri

Tutuk Afazi: Konuşulanı anlama becerisi iyi fakat konuşma becerisinde güçlük yaşayan bireyleri ifade etmektedir.

Yetkili meslek elemanları:

Afazili bireyin nörolojik durumunu tanılayan ve inmenin tedavisini yapan meslek elemanları nörologlardır.

Dil ve Konuşma Terapistleri afaziyi tanılayan, şiddet ve tipini belirleyen, uygun terapi yöntemini seçip terapisini yapan meslek elemanıdır. Dil ve Konuşma Terapistleri terapiyi planlarken afaziye eşlik eden problemleri: işitme, görme, felç/kuvvet kaybı, depresyon, yorgunluk gibi göz önünde bulundurur; dil, konuşma, bilişsel ve yutma yönlerinden güçlükleri tespit eder

 

Ülkemizde Afazi Alanında Uygulan Testler Nelerdir?

Ülkemizde afazili kişileri tanılamak, afazi tipini belirlemek ve şiddetini anlamak için uygulanan belli başlı testler:

• Afazi Dil Değerlendirme Testidir (Maviş İ, Toğram B. Afazi Dil Değerlendirme Testi (ADD) kullanım yönergesi. Ankara: Detay Yayınları;2009).
• Gülhane Afazi Testi-2 (GAT-2 Tanrıdağ O, Maviş İ, Topbaş S. GAT-2:Gülhane Afazi Testi-2. Ankara: Detay Yayıncılık;2011).
• Başkent Afazi Testi (Dokur U, Başkent Afazi Testinin (BAT) Geçerlilik ve Güvenirliliği Pilot Çalışması,Uzmanlık Tezi,Ankara 2013).

Terapiye Ne zaman Başvurulmalıdır?

Hastanın akut dönemini takiben ve doktorunun sağlık durumunun stabil olduğu yönündeki onayıyla bir dil konuşma terapistine başvurulmalıdır. Hastalığı takip eden erken dönemde terapiye başlandığında alınan faydanın daha fazla olduğu bilinmektedir. Fizik tedavi gibi eşlik eden sorunlara yönelik terapilerle bir arada yürütülmelidir

Terapilerde Ne Yapılmaktadır?

Bozukluk Temelli Yaklaşım ve İletişim Temelli Yaklaşım (Aktivite ve Katılım Temelli Yaklaşım) olmak üzere iki genel müdahale yaklaşımı vardır.

• Bozukluk Temelli Yaklaşım: Bu yaklaşımda afazili bireyin bozulan dil alanlarındaki (işitsel anlama, konuşma, okuma ve yazma gibi) becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu yaklaşıma verilebilecek örnekler: Kısıtlamaya Dayalı Dil Terapisi (Constraint-Induced Language Therapy [CILT]), Afazi için Cümle Üretim Programı (Helm Elicited Language Program for Syntax Stimulation [HELPSS]/ Sentence Production Program for Aphasia [SPPA]) gibidir.
• İletişim/Aktivite-Katılım Temelli Yaklaşım: Afazi kişinin hayata katılımında engel oluşturur. Terapide amaç, afazili kişinin hayata katılımını kısıtlayan engelleri azaltmak, iletişimini herhangi bir yolla güçlendirmek ve hasta yakınlarını bu konuda eğiterek onları da müdahale sürecine dahil etmektir. Bu yaklaşıma verilebilecek örnekler şöyledir: Afazili Bireylerin İletişimsel Etkinliğini Destekleme Terapisi (Promoting Aphasics’ Communicative Effectiveness [PACE Therapy]), Görsel Aksiyon/Hareket Terapisi (Visual Action Therapy [VAT]), Alternatif ve Destekleyici İletişim [ADİS-AAC] gibi.

(Kaynak: https://www.dktd.org/tr/afazi-25ea21f5815748-p).

Terapi Başarısını Neler Belirler?

Terapi başarısını belirleyen etmenler:

• öncelikle nörolojik hasarın boyut ve şiddeti,
• kişinin tedavi motivasyonu,
• kişinin hastalık öncesi sosyal yaşama ve zihinsel aktivitelere katılım becerisi,
• kişinin genel bilgi birikimi,
• ailenin ve çevrenin desteği olarak sayılabilir.

Afazili bireylerle iletişim kurarken nelere dikkat etmeliyiz?

• İletişime başlamadan önce dikkatini çektiğinizden emin olun.
• Arka plan gürültüsünü azaltın. (TV, diğer insanlar).
• Eğer işitme problemi eşlik etmiyorsa konuşurken normal bir ses seviyesinde konuşun.
• Basit ve yetişkin düzeyine uygun şekilde iletişim kurun.
• Konuşma hızınızı azaltın.
• Anahtar kelimeleri vurgulayın.
• Onlara konuşmaları için zaman verin. Tamamlamamaya çalışın.
• Mesajınızı destekleyecek resimler, jestler, mimikler ve yazılı materyal kullanın.
• İletişimi onaylamak için evet veya hayır diyerek onaylama bekleyin.
• Yeterli olmasa da tüm konuşma çabalarını övün. Her sözcük mükemmel üretilmek zorunda değildir.
• Ait oldukları aile veya sosyal ortama katılımını sağlayın. Tüm sosyal rollerini yaşamaları için destekleyin. Çoğu zaman sadece konuşma yetisi ortadan kalkmıştır, kişilik ve kimlikleri değil.
• Bağımsız yaşama becerilerini teşvik edin. Hobi, meslek ve katılım olanaklarını araştırın.