Tanım:
DEHB olan çocuklar dikkatlerini toplamakta, dürtüsel davranışlarını kontrol etmekte (sonucunun ne olacağını düşünmeden hareket edebilirler) zorlanabilirler.
Semptomlar:
Çocukların zaman zaman odaklanma sorunları yaşaması normaldir. Ancak, DEHB’si olan çocukların bu davranışları zamanla kaybolmaz. Semptomlar devam eder, şiddetli olabilir ve okulda, evde veya arkadaşlarla iletişimde zorluklara neden olabilir.
DEHB olan bir çocuk şunları yapabilir:
- çok hayal kurmak
- bir şeyleri çokça unutmak ya da kaybetmek
- kıpır kıpır olmak
- çok konuşmak
- dikkatsiz hatalar yapmak veya gereksiz riskler almak
- ayartmaya karşı koyamamak
- sıra almakta sorun yaşamak
- başkalarıyla geçinmekte zorluk çekmek
Tipleri:
Hangi alanda semptomların daha yoğun görüldüğüne bağlı olarak aşağıdaki tipleri görülebilir:
- Dikkatsizliğin baskın olduğu tip: Bir görevi organize etmesi veya bitirmesi, ayrıntılara dikkat etmesi veya yönergeleri ve konuşmaları takip etmesi zordur. Dikkati dış uyaranlarca kolayca dağılır veya günlük işlerin önemli ayrıntılarını unutur.
- Hiperktivite/Dürtüselliğin baskın olduğu tip: Yerinde duramaz ve fazlaca konuşur. Uzun süre hareketsiz durmak/oturmak zordur (sınıfta ya da bir gösteride). Etrafta amaçsızca ve sürekli koşabilir, zıplayabilir veya tırmanabilir. İçinde sürekli huzursuz hissedebilir ve dürtüleri kontrol edemez. Sırasını okulda, sırada veya oyunda beklemekte zorlanır. Dürtüselliği çok olan insanlar yaş gruplarına göre daha fazla kaza yapabilir.
- Birleşik tip: Her iki tipin özellikleri kişide eşit olarak mevcuttur.
Nedenleri?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır, ancak bir dizi faktörün sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Genetik
Ailemizden aldığımız genlerle ilgili bir aktarımın sorumluluğunun yüksek olduğu düşünülmektedir.
DEHB’si olan birinin ebeveynlerinin ve kardeşlerinin bu duruma sahip olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu gösteriyor.
DEHB’nin karmaşık yollarla kalıtımı gerçekleşmekte olabilir ve tek bir genle ilgili olduğu şeklinde bir açıklama da mevcut değildir.
Risk altındaki gruplar
Risk altındaki kişiler: Aşağıdaki duruma sahip bireylerin DEHB geliştirmede risk altında olduğu düşünülmektedir:
- Erken (gebeliğin 37. haftasından önce) veya düşük doğum ağırlığı ile doğmuş olanlar
- Epilepsi
- Rahimde ya da yaşamın ilerleyen dönemlerinde ciddi bir kafa travması sonucu gelişen beyin hasarları olan kişiler
- Hamilelik sırasında veya genç yaşta çevresel risklere (örn. kurşun) maruz kalma
- Hamilelikte alkol ve tütün kullanımı
Tedavi:
İlaç ve davranış terapileri önerilmektedir. Bu ikisinin bir birleşimi iyi sonuç vermektedir. Okul öncesi erken dönemde ilaç denemeden önce terapi denemek daha uygun olabilir. Ebeveynlerin de bu süreçte destek alması önemlidir. Tüm süreç bir psikiyatristin rehberliğinde yürümelidir.
Tedavi Ekibinde Kimler Yer Almalıdır?
Psikiyatrist, nörolog, psikolog, ergoterapist, dil ve konuşma terapisti ile özel eğitim uzmanı tedavi ekibinde yer almalıdır. Ayrıca devam edilen okuldaki öğretmenleri de sürece katılmalıdır. Ebeveynlerin de mutlaka çocuğa davranış biçimlerini öğrenerek uygulamaları gereklidir.
Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü Nedir?
DEHB tablosunda sıklıkla geç konuşma, konuşma anlaşılırlığı sorunları görülebilmektedir. Dilin bu yoğun ve sürekli aktif dikkat isteyen yapısı DEHB tablosunda etkilenen temel alanlardan olmasına yol açmaktadır. Tüm diğer tedavi ekibi, gerekliyse ilaç desteği sağlanmalı ve dil konuşma terapisti de destek vermelidir.
Kaynaklar:
https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/treatment.html
https://www.nhs.uk/conditions/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd/
https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd
